Ulu Önderimiz Atatürk, 13 Kasım 1937 günü Sivas’ta “Burada bir milletin kurtuluşunu hazırlayan kararlar verildi.” demişti. Aslında “Cumhuriyet” düşüncesi 1923’den önce, 4 Eylül 1919’da “Sivas Kongresi”nde filizlenmişti. Kongrede “mandacılar” ortalığı karıştırıyorken, buna üzülen Atatürk, akşam yemeğini yedikten sonra, yanında bulunan Mazhar Müfit Bey’e dönerek;
“—Hatıra defterine, bugünkü tarihi at!.. Ve oraya şöyle yaz: Bu devletin idare şekli Cumhuriyet olacaktır!...”
Atatürk bunu söylediği zaman, kimsenin kafasında Cumhuriyet’in kurulma düşüncesi yoktu. O, daha Sivas’ta iken bu karara varmış bulunuyordu.
Cumhuriyete o kadar kolay ulaşılmadı. Türk halkı, 1918'den, 1922 yılına kadar varolma uğraşısı verdi. Nice çileli yollar aşıldı. Nice Elifcikler kağnılara koşuldu:
“Yediyordu Elif kağnısını,
Kara geceden geceden.
Sankim elif elif uzuyordu, inceliyordu,
Uzak cephelerin acısıydı gıcırtılar,
İnliyordu dağın ardı yasla,
Her bir heceden heceden..”
Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın “Mustafa Kemal’ın Kağnısı” şiirini ne zaman okusam, heyecanlanırım, şiirin sonuna doğru boğazım düğüm düğüm olur, şu dizelere geldiğimde gözyaşımı tutamam gayri:
“.. Kocabaş yığıldı çamura,
Büyüdü gözleri, büyüdü yürek kadar,
Örtüldü gözleri, örtüldü hep.
Kalır mı Mustafa Kemal’in kağnısı bacım,
Kocabaşın yerine koştu kendini Elifcik,
Yürüdü düşman üstüne, yüceden yüceden.”
Vatanımızı saran kara bulutların dağılmasıyla cumhuriyet aydınlığına kavuşmanın coşkusu kuşkusuz bütün şairleri etkiledi. Kağnıyla ya da sırtta top mermisi taşıyanların görevi bitmiş, şairlerin görevi başlamıştı. Kahramanlıkları, yurt sevgisini ve bu ateşi yakan Mustafa Kemal’i şiirlerle ölümsüz kılmak bir şairin vatan borcuydu.
İşte bunlardan Ahmet Tufan Şentürk Ermenek’ten şöyle sesleniyordu:
“Toroslardan selâm sana Mustafa Kemal,
Kırçiçeği, çam kokusu, kekik kokusu.
Yiğitçe çarpıyor yine yüreğim,
Deli rüzgârlar başımda
Yıllarca evveli düşünüyorum,
Usuma yer etmiş anıların var.
Duman duman dağlar gibi dimdik,
Aydınlığa özgürlüğe koşuyorum.
Bu dünyadan selâl sana Mustafa Kemal,
Vatanı, özgürlüğü, bir de seni sevdik.
.......”
Mustafa Kemal’i sevmemek mümkün mü? Sevmeyen ölsün. O, cumhuriyete gelişi söyle anlatmıştı:
“Ben milletimin vicdanında ihsas ettiğim büyük tekamül istidadını bir milli sır gibi vicdanımda taşıyarak sıraları geldikçe bütün içtimai heyetimize tatbik ettirme mecburiyetinde idim.”
Atatürk bir başka konuşmasında “Cumhuriyet ahlâkî erdemliliklere dayanan yönetim şeklidir” diyordu. Ömer Bedrettim Uşaklı, “Akdeniz’e Doğru” adlı şiirinde Cumhuriyeti anlatıyor:
“Eğilmez başımıza taç yaptık hürriyeti
Zaferle kalbimize yazdık Cumhuruyeti.
Sakarya’dan su içtik o çelik süngülerle,
Yuvaları dağılmış yılmaz bir avuç erle.
‘Hedef Akdeniz asker!’ diyen parmağa koştuk,
Zafer bahçelerinden gül koparmağa koştuk.
Yol gösterdi göklerden bize binlerce yıldız,
Kıpkızıl ufuklardan taştı al bayrağımız.
Koştuk arslanlar gibi kükreyip dağdan dağa,
Canavarlar dişinden vatanı kurtarmağa.
Sakarya’dan su içtik o çelik süngülerle,
Yuvaları dağılmış yılmaz bir avuç erle.
“Eğilmez başımıza taç yaptık hürriyeti
Zaferle kalbimize yazdık Cumhuriyeti.
Şairlerimiz büyük bir içtenlikle, coşkuyla, cumhuriyetimizi dile getirmek için için çaba göstermiş, bir birleriyle yarışmışlardı.
Atatürk’ün kişiliğini anlatırken, kökleri tarihin en eski çağlarına varan milli imajlarımız uyanmış, bir çok şiirde O, Oğuz Kağan’a, Bozkurta, Gök Tanrı’ya benzetilmişti. Samih Rıfat “Ya ölüm ya istiklâl” parolasını anlatırken diyor ki:
“Süngümü demir gibi ellerimle kavradım
Şanlara zaferlere yürüdüm adım adım.
Irkım doğudan koptu, dört bucakta savaştı;
Altaydan attığım ok, Alp dağlarını aştı!
....
Adımın biri Oğuz, biri Mustafa Kemal,
Irkımın istediği; Ya ölüm, ya istiklâl!”
Türk milleti Atatürk’ün kişiliğinde, kendi milli değerlerinin en güzel, en canlı, en coşkulu ve anlamlı anlatımını buluyordu. Halk şairlerimiz de Cumhuriyet sevgisini, milli heyecanları ve öz duyguları ile bizlere sunuyorlardı.
Ardanuçlu Âşık Efkarî:
“Anadolumuzda yapılan yollar / Dikilen direkler, çekilen teller, / Yaptı köprülere o nurlu eller; / Vatana hizmeti cumhuriyetin.”
Çukurovalı Halk Ozanı Halil Karabulut:
“Medeniyet köşe köşe uzandı, / Güzel eserlerle her yer bezendi,/ Türklük benliğini tekrar kazandı? Takvim yenilendi, dil yenilendi.”
Şarkışlalı Âşık Sefil Selimî:
“İstiklâl ufkunda doğan güneşttir / Cihanın üstüne değen güneştir, / Kara taassubu boğan güneştir;/ Bugün Cumhuriyet, bugün Atatürk”
Âşık Gül Ahmet:
“Kurtardık vatanı can vere vere, / Hayattayken göremedim bir kere, / Cumhuriyet kelimesin kalplere/ Yazan sensin, sokan sensin Atatürk”
Halk ozanlarından yüzlerce binlerce örnek derlemek mümkün. Hasılı Cumhuriyet uyanıştır, özgürlüktür, uygarlıktır. Şairlerimiz bunu çok iy biliyorlardı. Cumhuriyet aydınla halkı birbirine yakınlaştırmıştı. Halkımızın gelenek, görenek, inanış ve efsaneleri aydının şiirine girmişti. İşte Attila İlhan’ın “Kalpaklı Süvari”sinden bir bölüm:
“........................
Tılhas’ta bir kağnıya dokunmasıyla bir ne halsa;
Araba traktöre tebdil olmuş,
Allah tarafından.
Tercan toprağındaki kerametini,
Anlata anlata bitiremiyorlar.
Köylüler böyle diyorlar.
Gecenin arkasında bir yerde,
Ufaldıkça gaz lambaları,
Nehrin omuzlarına yaslanıp yaslı ve dindar
Yalnızlıktan soğumuş dağlar;
Kalpaklı bir süvari dolaşmış gizlilerde
Yatsılarda:
Kemal Paşa diyorlar...”
Yalnız savaşı dile getirmedi şairler. Barışı da en güzel dizelerle dile getirdiler. Savaştan mutlu ama yorgun çıkanların duygularını şiirlerine aktardılar.
Bu şiirleri okurken, yıllar öncesinin var olma, yok olma arasındaki bıçak sırtındaki günlerinin coşkusunu yeniden yaşıyorum. İnanıyorum ki, bu şiirler yetişen gençlere Atatürk sevgisini aşılayan en etkili eğitim aracı olacak. Yine bu şiirler, Atatürk’ün bıraktığı emaneti, koruma, kollama için tutulan nöbetin kutsallığı bilincinin kazanılmasına katkı sağlayacak.