TİKA’nın da mali destek verdiği İsmail Bey Gaspıralı belgeseli 30’ar dakikalık dört bölümden meydana gelecek. Türk Dünyası’na verdiği büyük hizmetlerine rağmen Türkiye’de belli çevrelerin dışında fazla tanınmayan ve hak ettiği yeri bulamayan bu büyük fikir ve eylem adamının belgeselinin hazırlanmasına onun 150. doğum yılı olan 2001 yılında başlandı.
TRT İstanbul Televizyonunun başarılı yapımcı ve yönetmenleri Zafer Karatay ve Neşe Sarısoy Karatay tarafından çekimleri sürdürülen belgeselin genel danışmanlığını Bilkent Üniversitesi Öğretim üyesi Doç.Dr.Hakan Kırımlı yapıyor..Belgesel için 2002 yılı Mayıs ayında Gaspıralı’nın yurdu Kırım’da, Haziran ayında ise İdil-Ural bölgesinde çekimler yapıldı. Kırım’da Gaspıralı’nın yaşadığı Bahçesaray’da, Tercüman Gazetesini çıkardığı ve şimdi müze olarak kullanılan yerde, Hansarayında, Zincirli Medrese’de çekimler yapıldı.Dramatik bazı sahneler canlandırıldı. Hansarayı Müzesi arşivinde bulunan İsmail Bey Gaspıralı’ya ait çeşitli özel eşyalar, Tercüman Gazetesinin klişeleri, Matbaasında basılan çeşitli eserler ve kendi neşirleri ve arşiv malzelerinin çekimleri, İsmail Gaspıralı kütüphane ve arşivindeki malzemelerin çekimleri, Kırım Tatar Milli Meclisi Başkanı Mustafa A.Kırımoglu ile ve çeşitli bilim adamları ile röportajlar yapıldı. Kazan şehrindeki Tataristan Milli Kütüphanesi, Tataristan Milli Arşivinde bulunan belgeler, Kazan şehrindeki dönemin önemli merkezleri olan Medreseler , okullar, ve diğer önemli yerlerdeki çekimlerden başka, Başkurdistan’ın Ufa, şehrinde, Rusya Müslümanları Birinci Kongresinin bir gemide toplandığı Nijninovgorod şehrinde,Tataristan’ın çeşitli bölgelerinde belgesel için çekimler gerçekleştirildi.
20’den fazla bilim adamı ile röportajları ile destek verdiği belgesel 2003 yılında yayınlanacak.
Belgeselin yönetmeni Zafer Karatay; “ İsmail Bey Gaspıralı belgeselini yapmak benim için olmazsa olmaz bir amaçtı. Çünkü o benim hayatımda ilham aldığım, feyz aldığım, ruh aldığım en önemli şahsiyetlerden birisidir. Belgesel çalışmalarına derinlemesine başlayınca daha iyi anladım ki hakkında bu kadar çalışma ve araştırma yapılmış ve yapılmaya devam eden bu tarihi şahsiyetimizi biz yeterince tanımamışız Tanıtamamışız. Belgesel bu bakımdan büyük bir boşluğu dolduracak” diyor. Elbette bu bakımdan belgesel bir ilk. Zaten TRT gibi bir devlet kurumuna da düşen görev bu… Ne yazıkki Türkiye’de İsmail Gaspıralı ile ilgili hazırlanan tek belgesel film, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Başkanı Prof.Dr. Turan Yazgan, sınırlı imkanlar ve fedakarlıklarla, Azerbaycanlı yönetmen Zahor Muharrem’e hazırlattığı 25/30 dakikalık bir belgeseldi.. Bir de yine Zafer Karatay’ın TRT için 1993/94 yıllarında hazırladığı 6 bölümlük Kırım Belgeseli içerisinde yer alan Gaspıralı ile ilgili yerleri sayabiliriz… Ne diyelim, darısı diğer Türk Dünyasının önemli şahsiyetlerine…inşallah, Yusuf Akçura, Mehmed Emin Ruslzade, Zeki Velidi Togan, Ayaz İshaki, Noman Çelebi Cihan, İsa Yusuf Alptekin gibi abide şahsiyetlerimizin de belgesellerini de görürüz bir gün TRT ekranlarında….

PROGRAMIN ADI :İSMAİL GASPIRALI
TÜRÜ :Belgesel

Yapım Yönetim Zafer Karatay Neşe Sarısoy Karatay
Genel Danışman Bilimsel Kaynak Metin : Doç.Dr. Hakan Kırımlı
Kamera : Bekir Yıldızcı, Ahmet Akbal, Halil İbrahim Özcan
Metin Yazarı Zafer Karatay
Müzikler: Dilaver Bekir
Sponsor TİKA

AMACI : 150 doğum yılında andığımız,“Dilde Fikirde İşte Birlik” şiarı ile Türk Dünyasında aydınlanma ve birlik yolunda çok büyük hizmetler yapmış olan Kırımlı büyük fikir adamı, eğitimci ve gazeteci İsmail Gaspıralı’yı, hayatı fikirleri, yenilikçiliği, Usul’u Cedid (yeni usul) okulları, Kahire’den Paris’e, İstanbul’dan Kaşgar’a Delhi’den Londra’ya okuyucusu olan 1883 yılında 1914 kadar neşrettiği Tercüman Gazetesi ile bir çığır açan bu büyük insanı layıkıyla tanıtmak

HEDEF KİTLE :Türkiye, Türk Cumhuriyeti ve Toplulukları

KONUSU : 1851’de Kırım’da doğan, Kırım’da Zincirli Medrese’de açtığı ilk usul u cedid okulu ile Türk Dünyasında bir çığır açan ve okulları kısa zamanda Kırım’dan Kazan’a, Bakü’den Taşkent’e bütün Türklerin yaşadığı coğrafyada sayısı 4000 bini bulan, eğitimci, düşünü ve gazeteci İsmail Gaspıralı’nın hayatı fikirleri, zamanından günümüze uzanan tesirleri...